Nieuws

Deze zomer publiceert rkkerk.nl vier artikelen die eerder zijn gepubliceerd in de Pius Almanak voor 2022. De artikelen bieden een momentopname uit 2021, intussen is de situatie veranderd, maar stuk voor stuk zijn deze verhalen informatief en bieden ze leerpunten voor nu en de toekomst.
Deel 3: Erica Op ’t Hoog, stafmedewerker pers en communicatie van de Konferentie Nederlandse Religieuzen (KNR), schreef een artikel over de presentie van de religieuzen op internet. Gedwongen door de pandemie ontdekten zij nieuwe kansen en mogelijkheden.

De online presentie van religieuzen voor, tijdens en na corona

Wat voor heel Nederland geldt, geldt ook voor de kloostergemeenschappen in Nederland. Corona heeft een enorme impact gehad in de afgelopen twee jaar. Zowel voor de oudere religieuzen die leven in woonzorgcentra of kloosterverzorgingshuizen of vergelijkbare setting als voor de jongere vitale gemeenschappen.

Livestreams

Door de coronamaatregelen gingen de gastenverblijven en bezinningscentra op slot. Gasten ontvangen, mensen tijdelijk mee laten leven en laten delen in het leven van het klooster, het bieden van stilte en bezinning: het kwam van het ene op het andere moment stil te liggen.   Als snel vonden verschillende religieuze instituten echter manieren om op andere wijzen vorm te geven aan hun bezinningsaanbod en het onderhouden van contacten met de buitenwereld. Zoals in diverse parochies gebeurde, boden ook enkele kloosters en abdijen de mogelijkheid om via een livestream (een deel van) de vieringen te volgen. In eerste instantie was dit vooral bedoeld voor de vaste bezoekers van die vieringen, zodat zij toch mee konden vieren en verbonden bleven. Al snel bleek echter dat het ook andere kijkers trok. In het begin was het soms wat primitief en met zeer eenvoudige middelen (mobiele telefoons of één kleine camera).

Toen echter bleek dat de situatie langer zou gaan duren, werd er op veel plaatsen geïnvesteerd in betere middelen. Ook hier is een parallel te zien met parochies. De livestreams boden niet alleen de mogelijkheid de gebruikelijke vieringen te volgen, maar ook enkele bijzondere vieringen, zoals professies, priester- en abtswijdingen, en uitvaarten. Dat gold ook voor de herdenkingsviering voor de gestorven religieuzen die in september 2020 werd gehouden in de Sint Janskathedraal in ’s-Hertogenbosch. In de kathedraal was slechts plaats voor zo’n 100 religieuzen, maar velen baden mee via de livestream die ook door Omroep Brabant en de KRO werd uitgezonden.

Nu de maatregelen zijn versoepeld en er weer meer bezoekers toegelaten worden bij de vieringen, maken de kloosters verschillende keuzes. Enkele stoppen met de livestreams omdat ze de mensen graag weer verwelkomen in hun kloosterkerk, anderen kiezen er juist voor om door te gaan met de livestreams omdat ze daarmee ook een ander publiek bereiken dat niet (meer) in de kerk komt.

Webshops

Naast de gastenverblijven gingen ook de klooster- en abdijwinkels dicht. Verschillende kloosters ontdekten in deze tijd het belang van een goede webshop en andere vormen van digitale verkoop. De acties om de Norbertinessen van 10.000 flessen wijn af te helpen en de verkoop van het dreigende kaasoverschot bij de trappisten haalden de landelijke media en met groot succes. Beide waren in no time uitverkocht.

Bezinningsaanbod

Een aantal orden en congregaties was ook voor corona al actief op internet. Velen hebben een website met informatie en digitale nieuwsbrieven. Voor enkele onder hen was internet al een manier om ook verdieping en bezinning aan te bieden. Bekend voorbeeld daarvan zijn de Jezuïeten die een aantal jaren geleden al gestart zijn met onder meer het online magazine Ignis met artikelen, columns en verhalen vanuit de Ignatiaanse spiritualiteit. Vaak aansluitend bij de actualiteit of ter bezinning. Daarnaast boden de jezuïeten via ‘Bidden onderweg’ al de mogelijkheid voor meditatieve podcast en online retraites, bijvoorbeeld in de veertigdagentijd.
Op het moment van de eerste lockdown in maart 2020, reageerden zij direct met extra aanbod op hun websites. De bezoekcijfers schoten de lucht in. Soms met 600%. Er werd speciaal materiaal ontwikkeld: podcast-, video- en tekstmateriaal om mensen te helpen bij het bidden thuis en om hen tips te geven over hoe ze ook in coronatijd in hun geloof kracht konden vinden.  Een ‘Brief van Ignatius van Loyola die ons op mysterieuze wijze bereikt heeft’ is wereldwijd gegaan en is in alle mogelijke talen vertaald.

Voor de digitale retraite (20.000 deelnemers) waren geen fysieke uitwisselingsgroepjes mogelijk. Daarom werden er extra bijeenkomsten per zoom aangeboden waaraan telkens meerdere honderden mensen deelnamen. Nadien werd de YouTube video hiervan door gemiddeld 2.000 mensen bekeken.

Ook de dominicanen waren al redelijk actief op het internet, met een website en wekelijkse nieuwsbrieven. Op de website kwam de rubriek ‘ondertussen in…’ waarin de gemeenschappen van dominicanen, dominicanessen en lekendominicanen de lezers op de hoogte hielden van het wel en wee in de eerste coronaweken.
Vieringen vanuit de kloosters in Zwolle en Huissen werden altijd al via een livestream uitgezonden, voor mensen die niet in de mogelijkheid verkeren om naar de kerk te komen.

Het bleek al snel dat het volgen van een viering via een beeldscherm toch een andere beleving geeft dan actief meedoen. Daarom heeft een werkgroepje rond een aantal vieringen zoals de Paaswake, een thuisliturgie opgesteld met teksten en geluidsopnames.
Dominicanen, ook wel de orde der predikers genoemd, zoeken altijd al naar andere vormen van verkondiging. Er bestonden al wekelijkse radiominiaturen bij ‘Zin in weekend’, korte beschouwingen van enkele minuten. In de veertigdagentijd volgden meer korte gesproken beschouwingen van leden van de Dominicaanse familie (paters, zusters en lekendominicanen). Ook hiervoor was grote belangstelling. Er waren zo’n 600 abonnees en alle filmpjes werden wel 11.000 keer afgespeeld.

Op diverse plaatsen is ervoor gekozen om een deel van het bezinningsaanbod online te gaan aanbieden. Dat gebeurde onder meer bij de dominicanen in Huissen en bij de Abdij van Egmond. De belangstelling was groot, vaak waren er meer deelnemers dan er bij een fysieke bijeenkomst zouden zijn geweest en het leidde meestal tot veel reacties. Met name bij de adventsserie, die vanuit Klooster Huissen werd aangeboden, werd duidelijk dat juist ook mensen die niet zo’n duidelijk beeld hadden van Advent erdoor geraakt zijn.

In Egmond bleven de broeders door hun ‘digitale spirituele impulsen’ contact houden met hun volgers zelfs op het moment dat zij allen door corona getroffen waren. Mede daardoor ontvingen zij daarbij ook veel steun.

Abdij Onze Lieve Vrouw van Koningshoeven kwam in de coronatijd met e-novice, een ‘digitaal noviciaat’. Al lange tijd was duidelijk dat de kennis over het religieuze leven bij mogelijke geïnteresseerden soms minimaal was. ‘E-novice’ is een manier om online deze kennis wat te vergroten. Wie meer interesse heeft kan er baat bij hebben bij het goed onderzoeken en formuleren van de eigen motivatie. Op de website wordt door middel van filmpjes het hele proces van kennismaking en vorming uitgelegd. Zij die dat willen kunnen zich aanmelden voor een tweewekelijkse nieuwsbrief waarin ze meer informatie en opdrachten krijgen die hen kunnen helpen bij het onderzoeken van hun mogelijke roeping. E-novice vervangt dus zeker niet het noviciaat maar gaat vooraf aan het hele proces.
De lancering leidde tot een enorme belangstelling van de media en een de hausse van aanmeldingen. Dit is nu gereduceerd tot gemiddeld 2 – 3 per week.  Dit heeft tot nu toe tot enkele daadwerkelijke aanmeldingen geleid en in het najaar van 2021 startten er twee belangstellenden als postulant.

Toekomst

Nu de coronamaatregelen zijn versoepeld en de kloosters hun deuren weer kunnen openen voor gasten, bieden zij weer allerlei fysieke bijeenkomsten aan. Maar ook het online aanbod blijft. Het bereik is groter en meer divers. Groepen die niet zo snel naar een bezinningsbijeenkomst of retraite zouden komen, worden nu wel bereikt, zeker met de korte (mini)retraites en filmpjes. In de coronatijd is de vraag daarnaar gegroeid. Er is door de kloosters geïnvesteerd in middelen en kennis en het zou zonde zijn dat nu weer in de kast te gooien.
Corona heeft in die zin ook kansen geboden. Het heeft, in ieder geval bij een deel van de religieuzen de opvatting versterkt dat zij ook in de digitale wereld present moeten zijn, willen zij gezien worden in onze samenleving. De digitale wereld kan de fysieke ontmoetingen tussen mensen niet vervangen, maar kan wel een goede aanvulling zijn. Voorwaarde is wel dat het op een professionele en goede manier gebeurt. In het begin werden mindere, amateuristische filmpjes en geluid bij livestreams nog wel geaccepteerd. Om nu tussen het enorme  ‘spirituele aanbod’ waar ook veel commerciële partijen meespelen, zichtbaar te blijven, zal het aanbod inhoudelijk en technisch goed moeten zijn. Dat vraag wellicht om meer investeringen, maar ook om samenwerking.

 

Kijk hier voor meer informatie over de Pius Almanak.

Tags: Terugblik coronajaar 2021