Nieuws

Deze zomer publiceert rkkerk.nl een serie artikelen die eerder zijn gepubliceerd in de Pius Almanak voor 2021. De artikelen schetsen een beeld van hoe de kerk in 2020 werd geconfronteerd met de ingrijpende consequenties van de coronapandemie en hoe men daar in die eerste periode mee om is gegaan. Ze bieden een momentopname uit 2020, intussen is de situatie veranderd, maar stuk voor stuk zijn deze verhalen informatief en bieden ze leerpunten voor nu en de toekomst.
Deel 1: Een beeld vanuit het noordelijk bisdom door Lammert de Hoop, perschef van bisdom Groningen-Leeuwarden. Hoe reageerden de parochies toen de coronacrisis uitbrak?

De coronacrisis raakt in 2020 het parochieleven in elk bisdom. In de eerste maanden (april 2020) inventariseerde het bisdom Groningen-Leeuwarden in zijn parochies hoe kerkbestuur en pastorale teams omgingen met de nieuwe situatie. Na een fusiegolf zijn dat er tegenwoordig negentien, verspreid over Groningen, Drenthe, Fryslân en de Noordoostpolder. Covid-19 veroorzaakte stagnatie en versnelling van kerkontwikkeling. Misschien biedt Covid-19 ook kansen voor de missionaire kerk. De toekomst zal het leren.

Telefoonpastoraat

De eerste prioriteit in alle parochies was het overeind houden van persoonlijk contact en de pastorale zorg voor gelovigen. Vooral voor ouderen, zelfstandig thuiswonend of in zorginstellingen. Zij zijn als risicodoelgroep van het coronavirus meer dan anderen op zichzelf teruggeworpen door het wegvallen van allerlei ontmoetingen in het dagelijks leven. Telefoonpastoraat was steeds een prioritair actiepunt van de pastorale teams. In het verlengde daarvan gold datzelfde voor pastorale ziekenzorg. Waar mogelijk door telefonische aandacht voor de zieken; in ernstige gevallen kwamen pastores zelf met de nodige voorzorgsmaatregelen aan het ziekbed (desinfectie, 1,5 meter afstand). Persoonlijke bediening bij stervensbegeleiding en ziekenzalving had voor elke pastoor/priester prioriteit. Uitvaartdiensten werden door hen persoonlijk begeleid, zij het in kleiner groepsverband (max. 30 personen) binnen de coronaregels. Ook in de eerste coronaperiode (t/m juni 2020), toen de maatregelen het strengst waren.

Pastorale brieven

Een tweede veelgehoorde nieuwe actie was de start van een wekelijkse mailing van pastorale brieven aan alle parochianen. Met overwegingen en woorden van bemoediging, verzorgd door pastoors en pastoraal werkers van de eigen parochie. Zij die niet beschikten over PC/internet en mailvaardigheden kregen via vrijwilligers/medeparochianen een schriftelijke afdruk in de brievenbus. Het gaat daarbij om een slinkende minderheid, maar in elke parochie toch nog aanwezig. Voor bezoekers werden kopieën van deze pastorale brieven tijdens de wekelijke openstelling ook in de kerkgebouwen gelegd.

De openstelling van kerkgebouwen vertoonde een wisselend beeld. Ongeveer een derde van de parochies hield de kerkdeuren gesloten zolang de coronamaatregelen niet verruimd waren (pas vanaf medio juni is dat laatste het geval). In andere parochies waren een of meer locatiekerken, of een zijkapel met Maria-altaar, wekelijks op vaste tijden open. Meestal op zondagmorgen of zaterdagavond, op doordeweekse dagen soms aan het begin van de avond tussen 19.00 en 20.00 uur. Openstelling van de kerk biedt individuele gelovigen de mogelijkheid tot gebed en aanbidding, het branden van een kaars, soms met muziek op de achtergrond. Die openstelling was vanwege noodzakelijk toezicht in de praktijk alleen mogelijk bij voldoende vrijwilligerscapaciteit. Vanwege het besmettingsrisico ontbrak op veel plaatsen de animo daartoe bij de – vaak oudere – koster/vrijwilligers. Dit laatste hinderde ook de maatschappelijke aanwezigheid van de kerk via diaconale activiteiten. Bijvoorbeeld acties in samenwerking met lokale voedselbanken of met andere maatschappelijke organisaties die ook kampten met stagnatie vanwege coronabeperkingen en een – hopelijk tijdelijk – gebrek aan vrijwilligersinzet.

Opvallend in enkele parochies (Fryslân, Drenthe) was de herleving van de aanbidding van het Allerheiligste Sacrament. Een individueel ritueel van gebed en aanbidding, mogelijk bij openstelling van het kerkgebouw. Indachtig de aloude bekende oproep van de pastoor van Ars: ‘Hij kijkt naar mij, ik kijk naar Hem.’ Aanbidding van de Heer in de heilige hostie opgesteld in een monstrans op het altaar, bleek in coronatijd een bijzondere geloofsbeleving, samen met andere biddende gelovigen in een ‘lege’ kerk.

Livestreaming

Meest opvallende nieuwe trend was de parochiële eucharistieviering via het beeldscherm. In ongeveer de helft van de parochies, inclusief de bisschop op bisdomniveau, startten pastores met zgn. ‘livestreaming’: een rechtstreekse uitzending van hun viering van de eucharistie, ondersteund door hooguit een misdienaar en een cameraman/vrouw, vergezeld van het gebed van de geestelijke communie, aanbevolen door de Nederlandse bisschoppen, als alternatief voor fysieke ontvangst van de communie uit handen van priester of pastoor. Voor de ene parochie was de livestream een wekelijkse Facebookactiviteit. Andere activeerden een eigen YouTubekanaal met livestreaming (inclusief mogelijkheid van terugkijken) van de parochiële eucharistieviering in een kerk zonder bezoekers. Deze livestream-uitzendingen waren vaak op zaterdagavond. Voor de zondagmis verwees menig kerkbestuur en pastoor naar de televisie-uitzending van de KRO. Het kijkcijfer van de TV-mis door de publieke omroep is in coronatijd meer dan verdubbeld, zo bleek uit recente cijfers. Een tweede opvallend gegeven was dat de lokale livestream-vieringen via internet/YouTube nieuw kijkerspubliek aantrokken, ook van buiten de parochie. Weliswaar qua percentage een kleine minderheid, maar toch. Meekijken via het beeldscherm kent blijkbaar een lagere drempel dan vieringen bezoeken in de kerk.

Vermeldenswaard in het noordelijk bisdom was de wekelijkse zondagviering van parochie Maria, Hertogin van Drenthe (Klazienaveen e.o.). De twee priesters van Poolse afkomst in deze parochie zijn in de coronamaanden technisch optimaal gefaciliteerd door een lokaal mediabedrijf dat haar expertise gratis ter beschikking stelde. Elke zondag om 10.00 uur begon de Nederlandstalige eucharistieviering voor de eigen parochie. Vanaf 11.00 uur schakelde de priester over op het Pools en volgde een viering voor de Poolse migrantengemeenschap in Nederland.

Sommige parochies, zoals de stadsparochie in Groningen, experimenteren met een digitale collecte, met onder meer Givt, smartphone betaling met QR-codetechniek en met ‘tikkies’. Vanaf juni 2020 zijn liturgische vieringen in de kerk weer mogelijk, zij het beperkt qua aantallen bezoekers, mits de zitplaatsen op 1,5 meter van elkaar staan, en de communie-uitreiking contactloos is.

Kerk nu en straks

De coronamaatregelen zijn vanaf de zomerperiode verruimd, maar bepaald niet opgeheven. Kerkelijke vieringen zijn toegankelijk voor grotere groepen, plaats reservering vooraf is niet meer verplicht. Wel handhaving van de 1,5 meter afstand en ‘contactloze’ uitreiking van de communie. Het spatscherm tussen voorganger en parochiaan, alsmede de pincet voor het uitdelen van de hostie, deden hun intrede. Gemeentezang in de besloten kerkruimte is niet toegestaan. Voorzang tijdens de liturgie mag alleen via solistische voorzang of in tweetallen. Werkgroepen en vergaderbijeenkomsten in groepsverband komen terug, maar wel kleinschalig en rekening houdend met de 1,5 meter afstand. Dat blijft een handicap voor parochie- activiteiten, vooral doordat de vrijwilligersgroep ‘vergrijzend’ is. Corona veroorzaakt een verminderde inzet: zij zijn niet bereid om risico te lopen door het contact met anderen bij deelname aan en/of organisatie van parochie-activiteiten. De vrees bestaat dat de kerkgang zich na corona niet op het oude niveau zal herstellen.

De trend van een krimpende kerk, versterkt door vergrijzing en het slinkend aantal jongeren, lijkt door het coronavirus versneld. Tegelijkertijd geeft de coronacrisis een positieve impuls aan de missionaire kerk. De kerk is meer online zichtbaar in de wereld, naast haar fysieke zichtbaarheid in het dagelijks leven. De kwaliteit van livestream services varieert echter sterk per parochie. Deze is erg afhankelijk van vrijwilligers en/of pastores die bekend zijn met techniek en gebruik van nieuwe mediafaciliteiten. De online-presentie van de kerk is misschien een blijvende dimensie van de toekomstige R.-K. geloofsgemeenschap. Dit naast de kerkelijke viering, het parochieblad en de persoonlijke ontmoeting. Scholing in digitale competenties van vrijwilligers en pastores zal wenselijk zijn. Online-presentie sluit aan bij de belevingswereld van hedendaagse generaties, zowel op plaatselijk als op (inter)nationaal niveau. Het Vaticaan met zijn internetvideo’s van de Paus trekt al een spoor. In Nederland is het mediaplatform ‘Katholiekleven.nl’ een goed voorbeeld. De verbinding met lokale geloofsgemeenschappen is een toekomstthema. Covid-19 brengt het kerk-zijn in de ‘global village’ een stap dichterbij.

Kijk hier voor meer informatie over de Pius Almanak.