Nieuws

Deze zomer publiceert rkkerk.nl vier artikelen die eerder zijn gepubliceerd in de Pius Almanak voor 2023. Het thema is de opvang van vluchtelingen en vijf verschillende schrijvers laten vanuit hun perspectief hun licht over dit onderwerp schijnen.

Deel 4: Dion van den Berg en Margien Timmer van PAX Vredesorganisatie zoomen in op de internationale humanitaire en mensenrechten wetgeving waar het gaat om het recht op huisvesting, land en eigendommen (housing, land and property, HLP). PAX heeft zich de afgelopen jaren onder meer gericht op hoe teruggekeerde vluchtelingen, gevangenen en ontheemden hun recht op een veilig thuis kunnen opeisen, bijvoorbeeld in Syrië.

Recht op huisvesting, land en eigendommen: terugkeren naar je eigen huis                     

Een organisatie die zich onder andere met verzoening in oorlogssituaties bezighoudt is PAX. Na de Tweede Wereldoorlog werd in ons land Pax Christi opgericht onder meer met het doel verzoening tussen Frankrijk en Duitsland tot stand te brengen. Dit initiatief groeide uit tot een Europese en later wereldwijde katholieke vredesbeweging. Door onderlinge contacten, gesprekken en uitwisseling ontstaat er begrip tussen (voorheen) strijdende partijen en worden resultaten geboekt, is de ervaring. PAX is een fusie van Pax Christi en het Interkerkelijk Vredesberaad, IKV. PAX is de grootste vredesorganisatie van Nederland.

Veel vluchtelingen willen weer terug naar hun land, maar dat brengt veel problemen met zich mee, is de ervaring van PAX.

In mei 2022 waren er volgens de VN-Vluchtelingenorganisatie 1.000 miljoen mensen wereldwijd op de vlucht voor oorlog, geweld, vervolging en mensenrechtenschendingen. Een negatieve mijlpaal die voor het eerst in de geschiedenis is behaald. Voor deze mensen is de veiligheid van een eigen huis ver weg. Maar ook als men kan terugkeren naar huis, is de onzekerheid nog niet voorbij – want is er nog een plek om thuis te noemen? PAX gelooft dat terugkeer naar het land van herkomst altijd vrijwillig moet zijn. Maar als men ervoor kiest om terug te keren, ziet PAX een veilige woonsituatie voor iedereen als een voorwaarde voor een vreedzame samenleving. De afgelopen jaren hebben wij ons dan ook onder andere gericht op hoe teruggekeerde vluchtelingen, gevangenen en ontheemden hun recht op een veilig thuis kunnen opeisen. Dit is gebaseerd op de internationale humanitaire en mensenrechtenwetgeving op het gebied van het recht op huisvesting, land en eigendommen (housing, land and property, HLP). Voor veel mensen die terugkeren blijkt het een hele strijd te zijn om hun eigen huis of land terug te krijgen.

Tijdens een conflictsituatie zien we dat de HLP-rechten snel onder druk staan. Zo zijn sinds de uitbraak van de oorlog in Syrië in 2011 miljoenen Syriërs slachtoffer geworden van HLP-schendingen. De meeste HLP-schendingen zijn onderdeel van systematische misdaden, zoals gedwongen verplaatsingen van de bevolking, detentie en aanvallen op civiele infrastructuur. Vooral het Assad-regime is verantwoordelijk voor deze HLP-schendingen, maar andere strijdende partijen zijn hier ook niet vrij te pleiten. Deze schendingen vormen een belangrijke belemmering voor de terugkeer van vluchtelingen en voor duurzame vrede en gerechtigheid in Syrië. Hiermee is het dus een mogelijke oorzaak voor toekomstige conflicten.

PAX is sinds 2015 bezig om meer te leren over de HLP-schendingen in Syrië, want het is een complexe situatie. Zo heeft Syrië het Vluchtelingenverdrag uit 1951 niet onderschreven en is er als zodanig geen wettelijk kader op basis waarvan mensen die huis en haard hebben verlaten, toch het recht met betrekking tot huis, land en eigendommen kunnen doen gelden. Juridisch is er in Syrië geen enkel mechanisme om vluchtelingen die tijdens het conflict naar het buitenland zijn gevlucht te ondersteunen bij de terugkeer. Syrische diplomatieke diensten dringen er zelfs op aan dat vluchtelingen een permanente verblijfsvergunning zoeken in hun gastland en helpen met de bijbehorende procedures. Op terugkeer van kritische burgers zit het regime van Assad niet te wachten.

Bovendien zijn vluchtelingen terughoudend om hun wens tot terugkeer kenbaar te maken bij de Syrische autoriteiten. Dit uit angst voor vervolging omdat zij Syrië hebben verlaten tijdens het conflict. Hierop staat een gevangenisstraf tussen de zes maanden en twee jaar. Recente jurisprudentie in Syrische rechtbanken heeft de problemen vergroot. De burgerlijke rechtbank in Syrië heeft onlangs uitgesproken dat vluchtelingen die Syrië tijdens het conflict hebben verlaten de openbare orde hebben geschonden. Deze uitspraken worden gebruikt als rechtvaardiging voor de beëindiging van huurovereenkomsten. Deze problemen leiden ertoe dat mensen niet de keuze krijgen om naar hun land terug te keren. Ze worden feitelijk veroordeeld tot een langer verblijf buiten Syrië – ook als ze dat niet willen.

Deze complexe situatie met betrekking tot HLP-schendingen is niet uniek voor het conflict in Syrië. Ook in andere landen waar PAX werkzaam is, heeft dit in het verleden plaatsgevonden. In het najaar 2022 organiseerde PAX daarom in een consortium met drie Syrische partners online kennissessies over hoe HLP-schendingen zijn geadresseerd tijdens of na de conflicten in Colombia, Irak en Bosnië. Dat zijn landen waar PAX ook al vele jaren actief is. Syrische slachtoffers van HLP-schendingen gaan in gesprek met experts en ervaringsdeskundigen. Wat kunnen Syriërs leren van HLP-schendingen tijdens en na deze conflicten? Wat is mogelijk en wat niet? Het doel is om de Syrische slachtoffers van HLP-schendingen meer handvatten te geven om hun rechten op te eisen.

Speciale aandacht hierbij is er voor minderheden. HLP-schendingen in Syrië vallen vaak samen met of worden verergerd door andere mensenrechtenschendingen en structurele discriminatie van vóór het conflict. Het gebrek aan toegang tot juridische documentatie in bepaalde gebieden en door bepaalde groepen belemmert hun vermogen om HLP-rechten te claimen. Traditioneel hebben vrouwen slechte toegang tot officiële documenten. Deze achterstelling van vrouwen is ook in wetten verankerd. Dat heeft enorme impact in de context van een oorlog waarin veel mannen zijn vastgehouden, gedood of vermist. Maar ook groepen zoals Koerdische en Palestijnse vluchtelingen werden voor de escalatie van geweld in 2011 al structureel achtergesteld. Deze bestaande achterstelling zorgt ervoor dat ze eerder slachtoffer worden van HLP-schendingen en lastiger hun rechten kunnen opeisen. Het is tijdens het conflict alleen maar erger geworden. Dit betekent dat vrouwen, slachtoffers van detentie en gedwongen verdwijning en minderheden onevenredig vaak worden getroffen.

Ondertussen lopen de spanningen in landen die veel burgers uit Syrië hebben opgevangen, zoals Turkije en Libanon, steeds verder op. Verblijfs- en werkvergunningen worden ingetrokken. Voorzieningen voor vluchtelingen worden afgebouwd. De onzekerheid onder de vluchtelingen uit Syrië is zeer groot. PAX ondersteunt samen met enkele Syrische organisaties groepen slachtoffers die proberen terug te keren naar Syrië. We registreren HLP-schendingen en steunen initiatieven van mensen die hun rechten proberen op te eisen. Want de complexiteit van de situatie is geen reden om ons er niet voor in te zetten.

Foto: In Homs worden Syrische burgers gedwongen naar een ander deel van het land te vertrekken. 7 mei 2018. Fotograaf: Mohamad al-Rahal.

Lees hier meer over de Pius Almanak 2023.

 

 

 

Tags: caritas, Werelddag migranten en vluchtelingen, Zomerserie opvang vluchtelingen